بازنشستگی اجباری از سمتهای مادامالعمر
1- در جمهوریهای مردمسالار هیچ سمت سیاسی (انتخابی) مادامالعمری وجود ندارد که هیچ، بهویژه در نظامهای ریاستی و نیمهریاستی، رئیسجمهوری نیز محدودیت دوره تصدی (معمولا دو دوره) دارد.
2- با این حال، برای حفظ استقلال منصوبشدگان به برخی سمتهای غیرسیاسی، بهویژه سمتهای قضائی، ممکن است شماری از آنان به صورت مادامالعمر منصوب شوند.
3- اشخاص معمولاً به صورت دو مرحلهای به سمتهای مادامالعمر منصوب میشوند؛ یعنی یک نهاد پیشنهاد میدهد و نهاد دیگر تأیید یا رد میکند.
مثلاً رئیسجمهوری پیشنهاد میدهد، پارلمان تأیید یا رد میکند یا اینکه مجلس اول پیشنهاد میدهد و مجلس دوم تأیید یا رد میکند.
4- البته صاحب سمت مادامالعمر خودش میتواند به دلایل شخصی استعفا کند و افزون بر این، معمولاً اگر توان ذهنی یا جسمی لازم برای تصدی سمت مذکور را از دست بدهد یا خودخواسته کنار میرود یا بر اساس سازوکاری اجباری کنار گذاشته خواهد شد.
5- اما از آنجا که ممکن است صاحب سمت مادامالعمر حتی پس از کاهش چشمگیر توان ذهنی یا جسمی، خودش داوطلبانه کنارهگیری نکند و دیگران نیز بهموقع نتوانند فقدان صلاحیت او را تشخیص دهند یا در این باره اختلاف نظر بهوجود آید یا اینکه فرآیند رسمی خانهنشین کردن چنین شخصی پیچیده و زمانبر باشد، در برخی کشورها راهکاری در این زمینه اندیشیده شده است به نام «بازنشستگی اجباری».
6- بر این اساس، شخص به صورت دائمی به سمتی مثل قضاوت منصوب میشود و برای دوره تصدیاش زمان خاصی در نظر گرفته نمیشود، ولی در قانون اساسی یا قانون عادی برای تصدی سمت یادشده، سقف سنی تعیین میشود.
به بیانی دیگر، شخص از لحظه انتصاب تا رسیدن به سقف سنی در آن سمت میماند و پس از آن خودبهخود بازنشسته تلقی میشود.
7- سقف سنی بازنشستگی اجباری در واقع سنی است که قانوگذار فرض میگیرد انسانها پس از عبور از آن سن، نوعاً و بهتدریج توان ذهنی یا جسمی لازم برای تصدی سمت را از دست میدهند. البته ممکن است برخی زودتر توانشان را ازدست بدهند و برخی تا سالها پس از آن سن نیز توانمند باشند؛ ولی قانونگذار موردی قانونگذاری نمیکند، بلکه تصمیم نوعی میگیرد.
8- برای نمونه، قضات دادگاه قانون اساسی بلژیک به صورت دائمی منصوب میشوند؛ ولی باید در 70 سالگی بازنشست شوند.
همچنین قضات دیوان عالی هند در 65 سالگی اجباراً بازنشست میشوند و قضات دادگاهها عالی در سن 62 سالگی.
سناتورهای مادامالعمر کانادایی نیز باید در سن 75 کرسیهایشان را تحویل دهند.
پینوشت: در برخی سلطنتهای مشروطه نیز، مقامهای مادامالعمر غیرسلطنتی سن بازنشستگی اجباری دارند. در مثالهای بالا، نظام بلژیک و کانادا سلطنتی مشروطه است.
محمود پوررضائی فشخامی، دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی